Wprowadzenie

od Jurka:

44. Edison

Zdaniem części czytelników, ogromna masa i takaż  energia skupione były w jednym punkcie, aż tu nagle, z przyczyn nieznanych - bo i nie bez powodu wymyśliliśmy nazwę „osobliwość”  - zaistniała na moment antygrawitacja, przez co się wszystko rozpierdykło. I we wszechświecie zaistniało to i owo, między innymi zaś pewien obiekt świecący ponad naszą, również świeżopowstałą,  Ziemią.

Część jednak czytelników zaoponuje, że nieprawda, gdyż rzecz tę zawiesił na nieboskłonie osobiście i własnoręcznie Stwórca, czwartego dnia swojego dzieła.

Nie rozstrzygajmy sporu, zgódźmy się natomiast co do faktu, że była to w naszej Mlecznej Drodze żarówka pierwsza. 

A i najważniejsza - do momentu, kiedy to, trzynaście-czternaście miliardów lat później, wynalazł swoją pewien Amerykanin o takim jak tytuł wpisu nazwisku.

Która nam odtąd i dotąd świeciła łaskawie; kiedy zaś wypierana jest  ostatnio przez produkty inne, przyjrzyjmy się jej pożegnalnie.

W szklanej bańce umieszczona jest spirala, wykonywana - współcześnie - z drutu wolframowego, który to żarzy się pod wpływem przepływu prądu. Ów zaś doprowadzany jest poprzez przewodniki wiodące ku elementom zewnętrznym: na obrzeżu gwintowanej blaszanej obsadki oraz u dołu stopki kontaktowej…

Ponieważ blog poświęcony jest głównie brzmieniu kierunków przewodzenia (także sensowi - czy też bezsensowi? - życia, lecz w skromniejszej proporcji), oczywiste, że również pod takim kątem widzenia rozpatrzymy detale żarówki. 

Jesteśmy już bowiem przy wpisie czterdziestym czwartym (odnotował to nawet Mickiewicz: „imię jego czterdzieści i cztery”) i co już wiemy, to wiemy. Mianowicie, iż brzmienie systemów audio jest funkcją jakości prądu w domowej instalacji elektrycznej;  między innymi także w odgałęzieniach peryferyjnych i nie mających bezpośredniego z naszymi komponentami połączenia - tyle tytułem przypomnienia.

W prawidłowo zbudowanej lampie - czy to stojącej, czy podsufitnej - faza powinna być podłączona od strony blaszki kontaktowej do stopki żarówki, zero zaś od strony żeńskiego gwintu - w który to wkręcany jest odpowiednik żarówki męski. Automatycznie przesądza to o tej ostatniej pożądanym kierunku lepszego brzmienia w miejscach styku - zarazem zaś o KLB elementów przewodzących w jej wnętrzu.

Wnikliwy czytelnik podniesie wprawdzie, że implikacja ta dotyczy żarówki włączonej, „pod prądem”; czy zaś także - zapyta - jej statusu pasywnego, czyli nieświecenia? 

Odpowiedzmy, że przy również prawidłowo zainstalowanym przełączniku włączanie i rozłączanie powinno dokonywać się  od strony fazy (nie zaś zera). W konsekwencji więc wcześniejszych rozważań we wpisie „Kikuty” - miejmy nadzieję, że wnikliwy czytelnik pamięta! - pożądana kierunkowość lepszego brzmienia elementów przewodzących żarówki wyłączonej jest identyczna.

A więc uniwersalnie, świeci czy nie świeci: od stopki do gwintu obudowy!

Łatwo powiedzieć, lecz w praktyce - z uwagi na ilość detali - żarówka taka nieosiągalna.  

Jak w przypadku innych złożonych komponentów, także i tutaj wypadkowa kierunkowość całości jest funkcją przypadku, proporcji pomiędzy orientacjami - prawidłową i odwrotną - składowych elementów.

Jeśli zaś dodamy, że z uwagi na opór spirali żarzeniowej jakakolwiek korekta poprzez zastosowanie przepalarki (kiedy zostanie już wreszcie opisana - no właśnie, autorze, kiedy?) nie jest możliwa, nasuwa się konkluzja oczywista: żarówki muszą być pod kątem wpływu na brzmienie systemu selekcjonowane! 

Poczekajmy, aż się jakaś przepali. 

Przygotujmy kilka do odsłuchania w jej zastępstwie; statystycznie rzecz biorąc, potrzebujemy około dziesięciu dla wyselekcjonowania egzemplarza stosownego dla danej lokalizacji. 

(Gdzie indziej jakaś inna może okazać się lepsza. Optymalna korekta dla wektora kierunkowości całokształtu instalacji jest w każdym jej punkcie subtelnie odmienna. Żarówek więc w danej lampie zdyskwalifikowanych nie wyrzucamy, w innym miejscu mogą „zagrać” adekwatnie.)

Wkręcamy je kolejno i - nawet nie zapalając, wystarczy bowiem podłączenie do sieci pasywne! - każdorazowo słuchamy poprzez system tego samego utworu…

I tutaj nareszcie opis ostatniego już CD ze zdjęcia dołączonego do wpisu „Skąd sygnał?”.

Mario Lanza, „Great Songs from the Legend”, stamtąd numer dwunasty, pieśń Ernesto de Curtisa „Torna a Surriento”, śpiewana przy akompaniamencie fortepianu.

To ostatnie ma konsekwencje. Brak eufemizującego wsparcia orkiestry ujmuje wykonaniu nieco melodyjności, zarazem przydaje bezpośredniości i skutkuje większą ilością informacji, co w połączeniu z perfekcją fazową czyni nagranie dla tego zastosowania najbardziej przydatnym. 

Informacji dotyczących tonalności oraz intonacji - zarówno głosu, jak i fortepianu - a także przestrzennej lokalizacji. 

W konkretnym przypadku instrument, zsyntetyzowany z obu kanałów stereofonii, tkwi w centrum pomiędzy głośnikami, jednakże klawiatura jego jest ku nim na boki rozciągnięta; podobnie wypełnia przestrzeń postać - ściślej głos - Lanzy. 

O ile zaś oryginalny jego timbr może być słuchaczowi nieznany, to jak brzmi fortepian, wie z nas każdy - i może oceniać różnice powodowane przez kolejno wkręcane żarówki.

Przede wszystkim zaś potrafi osądzić, czy dźwięk „pcha”, czy też „ssie”…

Poświęciliśmy już temu w blogu dużo miejsca (m.in. we wpisie „Wreszcie kierunkowość”), przypomnijmy teraz co nieco - i co nieco dodajmy. 

Fortepian jest zaliczany do instrumentów perkusyjnych; dźwięk generują wprawdzie drgania strun, pianista uderza jednak palcami w klawisze, a i w struny młoteczki. I otóż, jeśli w tym kontekście opisać obrazowo brzmienie systemu „ssącego” (choćby nawet z powodu pojedynczego tylko wadliwego - lub wadliwie podłączonego - komponentu), odnosimy wrażenie, jakby kierunek uderzeń był nie całkiem zdeterminowany, jakby palce - i młoteczki - zarazem się cofały i część impetu wytracały.

Inna natomiast sprawa, że potem struny wibrują w kierunkach wszelkich… 

Tak samo jest z drganiami naszych strun głosowych (a także innych cielesnych rezonatorów, które tu jednak dla uproszczenia pomińmy) - tyle że pod wpływem uderzeń powietrza: wdechu i wydechu. 

O ile jednak słowa mówione wypowiadamy z reguły przy tym drugim, o tyle przy śpiewie występuje zależność  od wysokości dźwięku.

W pewnym, mniejszym, stopniu także od języka. 

Weźmy za przykład głos barytonowy - jak posiadany przez piszącego. Gdybym osobiście miał wykonać pieśń opisywaną, to pierwsze cztery słowa - cytuję w polskiej transkrypcji fonetycznej: „widjo mare kuante bello” - zaśpiewałbym na wdechu, na wydechu zaś dopiero „spira”, słowo czwarte. Jeśli jednak sięgnąłbym po tekst w tłumaczeniu polskim, zaśpiewałbym „spójrz, jak morze słodko” na wydechu, na wdechu zaś „wzdycha”, czyli tonalnie wyżej położone słowo następne.

Konkludując, muzyka wykonywana na żywo może składać się z tonów zarówno „wypchniętych”, jak też - i  owszem - „ssących”; fluktuacja ich jednak jest słyszalna jako naturalna. Jak rytm dnia i nocy, czy też uczynki nasze raz przez anioła inspirowane, raz diabła. W wyniku natomiast nieprawidłowości odtworzeń poprzez system „ssąco” zabrzmi wszystko - i dla uszu nienaturalnie.

Dodatkowo zaś, zakłócenia fazowe słyszalne są jako zróżnicowane w zależności od wysokości tonów.  

Wracając więc do porównywania wpływu żarówek, ocenimy łatwo w przypadku każdej, w jakim stopniu dźwięk systemu jest koherentny, w jakim zaś niespójny. Mówiąc obrazowo: czy wszystko ze sobą posklejane, czy też w rozsypce. 

W przypadku zaś tejże referencji: czy klawisze należą do tej samej klawiatury, i czy Mario Lanza jest pojedynczy - czy też z kilku posklejany…

Rozważania dalsze będą bardziej subtelne. 

Każda bowiem żarówka wpłynie odmiennie na intonację: akcenty, tempo i pauzy. Fraza, zarówno śpiewaka, jak i fortepianu - usłyszycie to już w pierwszym, inicjującym akordzie! - będzie albo spokojna, albo też emocjonalna, patetyczna; lub też coś pośrodku. 

Jak zaś być powinno? Moglibyśmy odnaleźć na „youtube” fragment filmu „Serenade”, z którego pochodzi nagranie, brak jednak pewności co do prawidłowości brzmienia komputerowego. Dla następującego jednak porównania będzie wystarczająca. Na tejże witrynie posłuchajmy dwóch tendencji interpretacyjnych tej samej pieśni (aczkolwiek z towarzyszeniem orkiestry). Beniamino Gigli - wykonanie ekstremalnie melodyjne, jednak w ekspresji stonowane, nieco „recytujące”. Luciano Pavarotti - maksymalna emocja, a fraza tak śpiewna, jakby to była piosenka. Wybierzmy, co podoba się nam bardziej; a może coś pośrodku? I teraz, stosownie do gustu, nadajmy poprzez dobór żarówki taki właśnie charakter również naszemu referencyjnemu nagraniu Lanzy…

W pełni przy tym świadomi, że nie stroimy systemu wyłącznie dla tego utworu: z tą samą tendencją zabrzmią nam potem nagrania inne, od rodzaju muzyki niezależnie…

Problem natomiast, że coraz to wyzionie ducha żarówka następna; dno zaś zapasów z lat siedemdziesiątych-osiemdziesiątych już prześwitujące!  

Jak żebrak o jałmużnę, autor wpisu prosi znajomych o poszperanie na strychach i w piwnicach (a i sam wczuł się - przykładowo - w niedawny dramat Jarka „SIR” Rozdębskiego, któremu przepalił się ostatni posiadany egzemplarz)…

Co do  cezury czasowej, nie mam pewności.

Wspominam jednak, że chyba w latach dziewięćdziesiątych żarówki edisonowskie zaczęły ewoluować w niewłaściwym kierunku; od zaś roku 2009 te tradycyjne - najpierw stuwatowe, z czasem też pozostałe - dostępne są tylko w wersji „do celów specjalnych”, (napis na opakowaniu doprecyzowuje, że „warsztatowe” lub „wstrząsoodporne”)... 

W coraz większej ilości egzemplarzy skróceniu o jedną czwartą ulegała tymczasem spirala żarzeniowa. Gwintowaną obsadę ze stali (czasem mosiądzu, z dźwiękiem bardziej „kolorowym”, mniej jednak wiernym prawdzie) wypierała z czasem aluminiowa, brzmiąca mniej substancjonalnie i pobrzękująca. Ze stopki znikała obowiązkowa poprzednio pod lutem mosiężna podkładka, ilość zaś cyny redukowana była do minimalnego bąbla - w dodatku z bezołowiowej, brzmiącej sterylnie. To samo w miejscu dolutowania do gwintu obsady drutu wychodzącego z wnętrza; w wielu egzemplarzach nawet go zabrakło, wyprowadzenia  bywały przygrzewane. 

Pamiętamy wywód  Kopernika na temat zepsucia pieniądza: „do dawnej, lepszej monety, pozostawionej w obiegu, wprowadzono nową, gorszą, która nie tylko zaraziła dawną, ale, że tak powiem, z obiegu ją wypędziła” . Zamiast słowa „moneta” podstawmy „żarówka” - i jakże to pasujące! 

Jeszcze można było próbować ratować sytuację - i oto porady dla czytelników będących w posiadaniu tego rodzaju egzemplarzy. 

Do zminimalizowanej stopki dolutujcie pewną ilość cyny - i to takiego rodzaju, którego wpływ na brzmienie systemu wyda się pożądany (patrz wpis „Jaka cyna”; w tej konkretnej aplikacji „Rothenberger”, ze swoją masą, dynamiką i szorstkością, bywa stosowny). Podobny skutek przyniesie dodanie cyny do lutu na gwintowanej obsadzie. Spłynęłaby jednak jak woda po kaczce w przypadku aluminium; możliwe jest wówczas podejście inne. Nasuwamy w tym miejscu obręcz o średnicy gwintu, sporządzoną z miedzi o charakterystyce brzmieniowej kompensującej typowe deficyty dźwiękowe żarówek tej generacji; przykładowo kawałek głośnikowego „Monstera” serii „M” jest stosowny.

(Ma pokaźną grubość; wnikliwy czytelnik zauważy więc zapewne, iż w rezultacie mniej głębokiego wkręcenia żarówki zabraknąć może kontaktu elektrycznego pomiędzy stopką i korespondującą blaszką fazy w lampie. Konieczne będzie w takim przypadku blaszki tej - przy wyłączonym bezpieczniku! - odpowiednie dalsze odgięcie. Również kierunkowość usytuowania pierścienia musi zostać odsłuchana: przód-tył, a także spozycjonowanie obrotowe szczeliny łączącej. )

Na załączonym zdjęciu przykład takiej obręczy „korekcyjnej”, obok - choćby ze względów sentymentalnych! - żarówka z lat siedemdziesiątych; pod lutem jej stopki jeszcze obecna mosiężna podkładka…

A teraz fanfary: pojawiły się żarówki nowej generacji, halogenowe i fluorescencyjne! 

W obu tych kategoriach dają się znaleźć egzemplarze przydające brzmieniu systemu masy - i to dobrze! Nieodmiennie brak jednak realistycznego zróżnicowania tonalności (jakby sprasowana żelazkiem), spójności czasowej, autentyzmu dynamiki i intonacji.  

I wreszcie żarówki LED - z wbudowanymi układami elektronicznymi, które to już na przywitanie słyszalne są w brzmieniu systemu audio jako… no, po prostu dołączane do sieci domowych dodatkowe komponenty. Tyle że tandetne. W Państwie Środka wepchał do środka robot - albo zręczne palce - jakąś tam przetwornicę i stosowne detale…

Po pierwsze, wszystko to miniaturowe. Po drugie, przypadkowo ukierunkowane. Po trzecie, z dużą zawartością aluminium; Klub nie rozebrał egzemplarza żadnego, ale jest tego pewien słysząc pobrzękiwania tonalne…

Napisałem: „dołączane do sieci domowych” - ale dotyczy to również tych obsługujących rozmaite wystawy. 

W rezultacie bywa tam i ówdzie tego wpisu autor - i jakoś już nie słyszy dźwięku takiego, jak niegdyś u Irmy i Krzyśka, Eliota, Adama, Jacka, Leszka i Wojtka; i zastanawia się nad przyczynami. Zapewne idealizacja wszystkiego, co za młodych czasów. Po części jednak różnica w tym, co wkręcone - było kiedyś i jest obecnie - w lampach i pod sufitami…

Podejdźmy jednak do tematu dialektycznie. 

Najpierw teza: degradacja żarówek zniszczyła jakość brzmienia systemów audio. 

Następnie antyteza. Oczywiste, że w imię ochrony naturalnego środowiska człowieka nie można było tolerować, żeby dla takiej samej ilości światła, jaką daje nowoczesna żarówka kilkuwatowa, tradycyjna zużywała ich dziesięciokrotnie więcej!

Więc teraz synteza:  zapewne do „ledów” należy przyszłość (przynajmniej ta najbliższa - dopóki nie pojawią się konstrukcje lepsze).

Konieczne jest jednak udoskonalenie „obsługujących” je układów elektronicznych; traktowanie ich jako komponent systemu audio suwerenny, równie jak każdy inny dla jego brzmienia istotny.

(W takim duchu skonstruował swoje domowe oświetlenie LED przykładowo Wiesiek z „Sułek Audio. HiFi - Ja i Ty”. Zamiast przetwornic, zasilacze z porządnymi transformatorami, odsłuchane - też pod kątem kierunkowości - przewody i kondensatory. Proszę, aby żadnych podejrzeń o produktu tego reklamowanie; powstał  bowiem na użytek własny i nie jest dostępny komercyjnie.)

I tak jednak za lat cztery-pięć miliardów przestanie świecić Żarówka pierwsza, opisana na wstępie. I nie będzie brzmienia systemów audio (ani samych systemów, ani audiofilii, ani żyjącego kogo- i czegokolwiek). Chyba że ktoś na miarę Stwórcy czy też choćby Edisona - może tym razem Polak? - coś w zastępstwie wynajdzie…